स्क्रोलिंग चक्रव्यूह: रील्सच व्यसन

नमस्कार मित्रांनो ! मला एका महत्त्वाच्या विषयावर तुमच्याशी बोलायचं आहे: ते म्हणजे शॉर्ट व्हिडिओजचं वाढतं आकर्षण, खासकरून इंस्टाग्राम रील्ससारख्या प्लॅटफॉर्म्सचं. असं होतंय की, आपण सगळेच अपेक्षेपेक्षा जास्त वेळ या रील्समध्ये गुंतून जात आहोत. असं वाटतं की, नुसता एक क्षण डोळे मिटून उघडतो, आणि तासांमागून तास गायब झालेले असतात! तर, आज आपण याच रील्सच्या सवयीबद्दल मनमोकळी चर्चा करूया – हे कसं आपल्याला पकडतं, जेव्हा याची सवय लागते तेव्हा काय होतं आणि आपण स्वतःची काळजी कशी घ्यायची.

बरं, हे रील्सचं व्यसन लागतं तरी कसं ?

विचार करा, आपल्याला सतत रील्स बघत राहावंसं का वाटतं? खरं तर,हे तसंच तयार केलेलं आहे. हे प्लॅटफॉर्म्स आपल्याला गुंतवून ठेवण्यासाठी खूप हुशारीने काम करतात:

• आनंदाचा छोटा डोस : प्रत्येक नवीन रील काहीतरी नवीन, मजेदार किंवा रोमांचक घेऊन येते. ही अनिश्चितता आपल्या मेंदूमध्ये DOPAMINE नावाचं रसायन सोडते. हे रसायन आनंदाशी संबंधित आहे, ज्यामुळे आपल्याला आणखी व्हिडिओ पाहण्याची इच्छा होते. हे अगदी डिजिटल लॉटरीसारखं आहे, जिथे मध्ये मध्ये आनंद मिळतं आणि आपण गुंतून राहतो.
• कधीही न संपणारा प्रवाह : रील्स एकामागून एक सतत येत राहतात, मध्ये कुठेही थांबायची गरज नसते. त्यामुळे विचार न करता, सहजपणे बराच वेळ स्क्रोल करत राहतो.
• लहान पण आकर्षक : खरं सांगायचं तर, हे छोटे व्हिडिओ आकर्षक म्युझिक आणि प्रभावी दृश्यांसोबत लवकर आपलं लक्ष वेधून घेतात आणि आपल्याला खिळवून ठेवतात. आपले डोळे आणि मेंदू दृश्य माहिती लवकर process करतात, ज्यामुळे हे छोटे व्हिडिओ खूप प्रभावी ठरतात.
• हे आपल्याला खूप चांगलं ओळखतात : कधी असं वाटतं का की आपला फोन आपलं मन वाचतोय? बरं, तसंच काहीतरी आहे! हे अल्गोरिदम शिकतात की आपल्याला काय आवडतं आणि मग आपल्याला तसंच कंटेंट दाखवतात. त्यामुळे असं वाटतं की हे खास आपल्यासाठीच तयार केलेलं आहे आणि आपण बघत राहतो.
• 'सगळेच बघतायत !': कधीकधी असं वाटतं की ट्रेंड्स आणि व्हायरल गोष्टींमध्ये आपण मागे राहू नये. त्यामुळे आपण बघत राहतो की बाकीचे काय बघतायत आणि बोलतायत.

ठीक आहे, पण जर आपण जास्त रील्स बघितल्या तर काय फरक पडतो?

जेव्हा हे "काही जास्त" मिनिटं तासांमध्ये बदलतात,तेव्हा गोष्टी थोड्या अवघड होऊ शकतात:

• वेळ कुठे गेला ? : अचानक लक्षात येतं की होमवर्क राहिला, मित्राला फोन करायचा राहिला किंवा आपण खूप उशिरापर्यंत जागे राहिलो. हा सगळा स्क्रोलिंगचा वेळ महत्त्वाच्या कामांमधून वजा होतो.
• एकाग्रता ? ते काय असतं ?: एकामागून एक लहान आणि आकर्षक व्हिडिओ बघितल्याने, आपली एकाग्रता कमी होऊ शकते. पुस्तक वाचणं किंवा अभ्यासात लक्ष देणं कठीण होऊ शकतं. आपलं मन जलद गतीला सरावतं.
• झोप नको, आणखी रील्स !: झोपायच्या आधी फोनच्या स्क्रीनकडे बघितल्याने आपल्या झोपेच्या चक्रात अडथळा येतो. त्यातच जर आपण रील्स बघण्यात गुंतलो, तर आपण अपेक्षेपेक्षा जास्त वेळ जागे राहतो आणि दुसऱ्या दिवशी झोप न झाल्याने त्रास होतो.
• थोडा उदास वाटतंय ?: कधीकधी सोशल मीडियावर लोकांचे छान आणि परफेक्ट लाईफ बघून आपल्याला स्वतःबद्दल बरं वाटत नाही. स्वतःची इतरांशी तुलना करण्याची सवय लागू शकते.
• अरे देवा, मान दुखतेय! आणि डोळे पण !: जास्त वेळ फोनमध्ये वाकून बघितल्याने मान आणि पाठ दुखू शकते, आणि स्क्रीनकडे सतत बघितल्याने डोळ्यांवर ताण येतो.
• सायबर धोक्यांपासून सावध राहा !: जरी हे थेट व्यसनाचं कारण नसलं तरी, जास्त वेळ ऑनलाइन राहिल्याने आपण सायबर धोक्यांना बळी पडू शकतो. लक्ष नसताना आपण चुकीच्या लिंक्सवर क्लिक करू शकतो किंवा स्कॅममध्ये फसू शकतो.

मग, रील्सला आपल्या आयुष्यावर कब्जा करण्यापासून कसं वाचवायचं?

यासाठी आपल्याला सवयींमध्ये संतुलन राखणं खूप महत्त्वाचं आहे. काही गोष्टी आपण करू शकतो:

• वेळेची मर्यादा सेट करा: बहुतेक स्मार्टफोन आणि सोशल मीडिया ॲप्समध्ये विशिष्ट ॲप्ससाठी वेळेची मर्यादा सेट करण्याचा पर्याय असतो. याचा वापर करा, ज्यामुळे तुम्हाला तुमच्या वापराची जाणीव होईल आणि तुम्ही स्वतःवर नियंत्रण ठेवू शकाल. उदाहरणार्थ, तुम्ही इंस्टाग्रामसाठी दिवसाची ३० मिनिटांची मर्यादा ठेवू शकता.
• लक्ष देऊन वापरा: रील उघडण्यापूर्वी स्वतःला विचारा की तुम्हाला काय बघायचं आहे आणि तुम्ही किती वेळ बघणार आहात. जेव्हा तुम्ही विचार न करता स्क्रोल करत असाल तेव्हा स्वतःला थांबवण्याचा प्रयत्न करा.
• नोटीफिकेशन्स बंद करा: सतत येणाऱ्या नोटिफिकेशन्समुळे रील्स बघण्याची इच्छा होते. अनावश्यक नोटिफिकेशन्स बंद केल्याने हे व्यत्यय कमी होऊ शकतात आणि तुम्हाला इतर कामांवर लक्ष केंद्रित करता येईल.
• 'नो-स्क्रीन' झोन आणि वेळ ठरवा: काही विशिष्ट वेळ किंवा जागा ठरवा जिथे फोन वापरण्याची परवानगी नसेल, ज्यात रील्स बघणंही आलं. उदाहरणार्थ, जेवण करताना,कुटुंबासोबत वेळ घालवताना किंवा बेडरूममध्ये झोपण्यापूर्वी फोन वापरू नका.
• इतर ॲक्टिव्हिटीजमध्ये व्यस्त राहा: तुम्हाला आवडणाऱ्या ऑफलाइन गोष्टी आणि छंद शोधा आणि त्यात सहभागी व्हा. उदाहरणार्थ, पुस्तकं वाचणं,व्यायाम करणं,निसर्गात वेळ घालवणं, कलात्मक गोष्टी करणं किंवा मित्र आणि कुटुंबासोबत वेळ घालवणं.
• डिजिटल डिटॉक्स करा: वेळोवेळी सोशल मीडियापासून पूर्णपणे ब्रेक घ्या. हे काही तास, एक दिवस किंवा पूर्ण आठवड्यासाठी असू शकतं. यामुळे तुम्हालाdisconnect व्हायला आणि या प्लॅटफॉर्म्ससोबतच्या तुमच्या नात्यावर पुन्हा विचार करायला वेळ मिळेल.
• भावनात्मक कारणांची जाणीव ठेवा: तुम्हाला रील्स बघण्याची जास्त इच्छा कधी होते यावर लक्ष ठेवा. तुम्ही कंटाळलेले आहात, तणावात आहात की एकटे आहात? ही कारणं ओळखल्यास तुम्हाला या भावनांना सामोरं जाण्यासाठी चांगले मार्ग शोधता येतील.
• गरज वाटल्यास मदत मागा: जर तुम्हाला स्वतःहून रील्सचा वापर नियंत्रित करणं कठीण वाटत असेल, तर मित्र, कुटुंबीय किंवा मानसिक आरोग्य व्यावसायिकांची मदत घ्यायला अजिबात संकोच करू नका.

रील्सच्या अनियंत्रित व्यसनाचे धोके:

रील्सच्या व्यसनाकडे दुर्लक्ष केल्यास त्याचे गंभीर परिणाम होऊ शकतात:

• सामाजिक एकाकीपण: वरवर पाहता हे आपल्याला जोडत असले तरी, जास्त ऑनलाइन राहिल्याने प्रत्यक्ष सामाजिक संबंध कमी होऊ शकतात आणि समोरासमोरच्या भेटीगाठी कमी होऊ शकतात.
• शैक्षणिक किंवा व्यावसायिक कामगिरीत घट: रील्सवर वाया घालवलेला वेळ थेट अभ्यास आणि कामावर परिणाम करू शकतो, ज्यामुळे कमी गुण मिळतात,डेडलाइन चुकतात आणि कामाची उत्पादकता कमी होते.
• वास्तविक जीवनातील नात्यांवर परिणाम: प्रियजनांसोबत दर्जेदार वेळ घालवण्याऐवजी ऑनलाइन मनोरंजनाला प्राधान्य दिल्याने नात्यांमध्ये दुरावा येऊ शकतो.
• मानसिक आरोग्य समस्या: जसं की आधी सांगितलं,जास्त सोशल मीडिया वापरल्याने चिंता, नैराश्य आणि इतर मानसिक आरोग्य समस्या वाढू शकतात किंवा निर्माण होऊ शकतात.
• आत्म-नियंत्रणाचा अभाव: सतत नवीन रील बघण्याची ओढ आपल्या जीवनातील इतर क्षेत्रांमध्येही आत्म-नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता कमी करू शकते.

शेवटी, इंस्टाग्राम रील्ससारखे प्लॅटफॉर्म्स मनोरंजनाचे आणि Connect होण्याचे साधन असले तरी, त्यांच्या व्यसनाधीन क्षमतेबद्दल जागरूक असणं खूप महत्त्वाचं आहे. ते कसे काम करतात हे समजून घेऊन, संभाव्य परिणामांची जाणीव ठेवून आणि सक्रिय उपाययोजना करून, आपण डिजिटल जगात अधिक आरोग्यदायी आणि संतुलित मार्गाने वावरू शकतो. चला तर मग, तंत्रज्ञानाचे जागरूक ग्राहक बनूया आणि याची खात्री करूया की ते आपलं जीवन समृद्ध करतंय, त्याला गिळंकृत नाही. सुरक्षित राहा आणि जागरूक राहा!

अश्या नवनवीन अपडेटसाठी आपल्या cyberdefender whatsapp चॅनेलला फॉलो करा