सायबर क्राइम टाळण्यासाठी महत्त्वाच्या टिप्स

सायबर क्राइम टाळण्यासाठी महत्त्वाच्या टिपा

• जर तुम्हाला ट्राय (टेलिफोन ऍथॉरिटी) कडून तुमचा फोन डिस्कनेक्ट करणार आहे याबद्दल सांगितले गेले, तर प्रतिसाद देऊ नका. हा स्कॅम आहे.
• जर तुम्हाला FEDEX कडून एखाद्या पार्सल बद्दल कॉल आला आणि मोबाईलवर 1, 9 किंवा काहीही बटण दाबण्यास सांगितले, तर दाबू नका .तुमचा फोन हॅक होऊ शकणारा हा स्कॅम आहे.
• जर एखादा पोलीस अधिकारी तुम्हाला फोन करून तुमच्या आधार कार्डबद्दल बोलत असेल, तर प्रतिसाद देऊ नका. पोलिसांतर्फे असे कधीही कॉल वर विचारले जात नाही.हा स्कॅम आहे.
• जर ते तुम्हाला सांगत असतील की तुम्ही 'डिजिटल अरेस्ट' मध्ये आहात, आणि कुणालाही कॉल करू नका, जिथे आहात तिथून पुढचे ४८ तास हलू नका ! तर अश्या कॉलला प्रतिसाद देऊ नका. हा स्कॅम आहे.
• जर ते तुम्हाला सांगत असतील की तुमच्यासाठी पाठवलेल्या किंवा तुम्ही पाठवलेल्या एखाद्या पॅकेजमध्ये ड्रग्ज सापडली आहेत, तर प्रतिसाद देऊ नका. हा स्कॅम आहे. (लक्षात ठेवा.... कर नाही तर डर कशाची) हे विसरू नका !.
• जर ते म्हणाले की तुमचा मुलगा / मुलगी ऍक्सीडेन्ट मध्ये सापडला असून आता आमच्या हॉस्पिटल मध्ये आहे, पंधरा मिनिटात ऑपरेशन करावे लागेल, तर तिथपर्यंत टोकन मनी म्हणून अमुक इतके पैसे पाठवा ! तर अजिबात पाठवू नका ! हा स्कॅम आहे. त्यासाठी आधी आपल्या पाल्याला किंवा त्याच्या मित्रांना कॉल करून खात्री करून घ्या.
• जर कुणी तुमच्याशी व्हॉट्सअँप किंवा एसएमएसद्वारे संपर्क साधत असतील, तर प्रतिसाद देऊ नका.हा स्कॅम आहे. (शक्यत UNKOWN नम्बरवरून आलेले कोणतेही कॉल अटेंड करू नका ! व्हिडीओ कॉल तर मुळीच अटेंड करू नका !
• जर कोणी तुम्हाला फोन करून सांगितले की त्यांनी चुकून तुमच्या UPI आयडीवर पैसे पाठवले आहेत आणि त्यांना फक्त त्यांचे पैसे परत हवे आहेत, तर प्रतिसाद देऊ नका.हा स्कॅम आहे. तुमच्याकडे ते शंभर रुपये पाठवतील आणि लिंक अथवा क्यू आर कोड देतील आणि सांगतील की इथे रिटर्न करा ! ते अजिबात करू नका ! त्यातून तुमचा फोन हॅक करून तुमचे अकाउंट "रिकामे" करण्याचा हा स्कॅम आहे.
• जर कोणी तुमची गाडी किंवा तुमचे वॉशिंग मशिन किंवा तुमचा सोफा विकत घ्यायचा आहे असे म्हणत असेल आणि ते लष्कर किंवा सी. आर. पी. एफ. चे आहेत असे म्हणत असेल आणि तुम्हाला त्यांचे ओळखपत्र दाखवले तर प्रतिसाद देऊ नका.हा स्कॅम आहे.
• जर कोणी म्हणत असेल की ते स्विगी किंवा झोमॅटोवरून फोन करत आहेत आणि तुम्हाला एखादा नंबर दाबून तुमच्या पत्त्याची पुष्टी करण्याचे सांगत असेल तर प्रतिसाद देऊ नका. हा IVR स्कॅम आहे.
• जर ते तुम्हाला फक्त ऑर्डर रद्द करण्यासाठी ओ. टी. पी. शेयर करण्यास सांगत असतील, तर प्रतिसाद देऊ नका. हा स्कॅम आहे. कोणत्याही परिस्थितीत, तुमचा ओ. टी. पी. कोणाशीही फोनवर शेअर करू नका.
• कोणत्याही अनोळखी नंबर वरून विडिओ कॉल आल्यास त्याला प्रतिसाद देऊ नका, आणि जर उत्तर द्यायचं झालं तर एक तर मोबाइलचा कॅमेरा कव्हर करा. समोरून कोण कसल्या विचित्र अवस्थेत असेल तर तुम्हाला ते दिसेल पण त्यांना तुम्ही दिसणार नाही त्यामुळे नंतर होणारे इमोशनल ब्लॅक मेल थांबेल ! नंतर त्या नंबरला लगेच ब्लॉक करा ! हा विडिओ ब्लॅकमेल स्कॅम आहे.
• तरी गडबडीत तुम्ही त्याला रीस्पॉन्ड केला जरी तरी आणि तो गोंधळ झाल्यास फक्त तो नंबर ब्लॉक करा. आणि थोडा वेळ तुमचा मोबाईल बंद ठेवा हा स्कॅम आहे.
• निळ्या रंगात लिहिलेल्या कोणत्याही लिंकवर कधीही घाईघाईत क्लिक करू नका ! पाठवणारा माहितीतील आहे का ते आधी चेक करा नाहीतर सरळ तो मेसेज डिलीट करून त्या नंबर ला ब्लॉक करा हा स्कॅम आहे.
• जर तुम्हाला सर्वोच्च अधिकारी पोलिस (डिपार्टमेंट), सी. बी. आय., ई. डी., आय. टी. विभागाकडून नोटीस पाठवली आहे असं कॉल / मेसेज करून सांगितलं असलं तरी पॅनिक होऊ नका ! संबंधित खात्याच्या अधिकृत वेबसाईटवर जाऊन त्याची आधी खात्री करून घ्या. कारण या विभागातर्फे असे कधीही कॉल / मेसेज करून नोटीस पाठवली जात नाही. अधिकृत पोस्टातर्फे तरी येते किंवा त्यांची माणसे प्रत्यक्ष नोटीस देऊन येतात. हे विसरू नका ! हा स्कॅम आहे.
• अशी पत्रे सरकारी पोस्टमधून आली आहेत का ते नेहमी तपासा कारण अनेकदा खाजगी कुरियर तर्फे हि येतात जी डुप्लिकेट असतात. सरकारी नोटीस कधीही खाजगी कुरियर कडून येत नाही .
• जर कोणी तुम्हाला उप-समन्स (अमेरिकेचे कॉल समन्स ऑफ कोर्ट हे उप-समन्स) असे सांगत फोन करत असेल आणि तुम्हाला येऊन ते गोळा करावे लागेल किंवा ते पाहण्यासाठी तुम्हाला पैसे द्यावे लागतील, तर त्याला / तिला समन्स किंवा खटल्याच्या फाईलवर संबोधित करण्यासाठी न्यायालयाच्या प्रोसेस सर्व्हरद्वारे किंवा नोंदणीकृत पोस्टद्वारे पाठविण्यास सांगा. जर ते तुम्हाला धमकावत असतील, तर त्या व्यक्तीचा वेळ वाया घालवा. तसेच न्यायाधीशाचे नाव, न्यायालयीन खोली क्रमांक आणि मजला आणि / किंवा इमारत क्रमांक विचारा-जर ती व्यक्ती सांगू शकत नसेल, तर याचा अर्थ असा आहे की हा एक खात्रीलायक स्कॅम आहे.
• क्रेडिट / डेबिट / आधार कार्ड क्रमांक, सीव्हीव्ही, मुदत संपण्याची तारीख यासह कोणत्याही डेबिट/क्रेडिट/रुपे कार्ड यापैकी कोणतीही माहिती कोणालाही कधीही देऊ नका !
• तुमचे बाबा / आई म्हणाली म्हणून आणि त्यांनी सांगितले म्हणून मी तुम्हाला इतकी आणि इतकी रक्कम पाठवली आहे,. चेक करून सांगा " अशी माहिती देणारे कोणतेही कॉल डिस्कनेक्ट करा. तुम्हाला पैसे पाठवत असलेल्या "खऱ्या" व्यक्तीला फोन करा आणि खात्री करा. मात्र, त्यांनी एखादी लिंक पाठवली असेल तर त्यावर अजिबात क्लिक करू नका किंवा क्यू. आर. कोड स्कॅन करू नका किंवा ओ. टी. पी. शेअर करू नका.
• कुणीही प्रिय व्यक्ती / नातेवाईक / मित्राच्या आपत्कालीन / आजारपण / अपघाताची माहिती देण्यासाठी फोन केल्यास, पैसे पाठवण्यास / जमा करण्यास सांगत असल्यास तसे काहीही करू नका. जरी तो व्हिडिओ कॉल किंवा व्हॉईस कॉल असला तरीही. ज्याच्या संदर्भात कॉल आला असेल त्यांना स्वतः थेट फोन करा आणि खात्री करा. जर त्या व्यक्तीपर्यंत पोहोचता येत नसेल, माहिती दिलेल्या रुग्णालयाला फोन करा आणि चौकशी करा. शक्य असल्यास त्या ठिकाणी प्रत्यक्ष पोहचा.
• शेयर्स किंवा क्रिप्टोकरन्सी खरेदी करण्याचा सल्ला देणाऱ्या कोणत्याही कॉल/संदेशांना प्रतिसाद देऊ नका. किंवा खरेदी करू नका कारण "निश्चित नफा" अपेक्षित आहे जो तुम्हाला भासवला जातो पण खरंतर कधीही तो तुम्हाला मिळत नाही. उलट जे पैसे गुंतवले ते सगळे घेऊन हे भामटे फरार होतात.
• जर तुम्हाला एखाद्या प्रिय व्यक्तीचा / नातेवाईक / मित्राचा कॉलवर वेदनादायक किंवा भीतीदायक आवाज ऐकू आला, आणि मदत मागत असेल तर पॅनिक होऊन लगेच घराबाहेर पडू नका. खास करून रात्रीच्या वेळी बाहेर कोण आहे का याचे मूल्यमापन करण्याचा प्रयत्न करा. प्रिय व्यक्ती/नातेवाईक/मित्राच्या मोबाईलवर/घरी फोन करा. गरज भासल्यास पोलिसांना बोलवा. कारण असं भावनिक गुंतवून बाहेर बोलावून लुटण्याचा हा स्कॅम आहे.
• सोप्या कर्जाच्या' अँप्सच्या जाळ्यात अडकू नका. तुम्ही परत करू शकत नाही अशी अनेक कर्जे घेण्यासाठी ते परावृत्त करतात, कधीकधी ते मोठ्या परताव्याचे आश्वासन देतात आणि तुम्हाला गुंतवणुकीसाठी कर्ज देतात. ज्यात कधीही नफा मिळत नाही. तुम्ही गुंतवलेले पैसे वाया गेलेले असतात . तुम्ही केवळ काही घोटाळ्यात गुंतवणूक करण्यासाठी कर्ज घेता. तुमची "गुंतवणूक" नष्ट वाया जाते परंतु कर्ज आणि व्याज भरण्यासाठी तुम्ही जबाबदार असाल. अशा रीतीने फसवणूक झालेल्या अनेक तरुणांनी शेवटी आत्महत्या केल्यात. हे खूप भीषण आहे.
• लक्षात ठेवा की सायबर भामट्याकडून कधीही काहीही मोफत मिळत नाही. "सोपे पैसे / परतावा / एकदा आजीवन सौदा"..असे काहीही नसतं आणि, जर तुम्ही अमली पदार्थ / बंदी घातलेली औषधे / बनावट पारपत्र / बेकायदेशीर शस्त्रे आणि दारूगोळा / मानवी तस्करी किंवा मनी लॉन्ड्रिंगसारख्या इतर गुन्ह्यांचा व्यवहार करत नसाल तर तुम्हाला घाबरण्याची गरज नाही !
• सायबर सेलला तक्रार नोंदवण्यासाठी ह्या लिंकला भेट द्या https://cybercrime.gov.in किंवा 1930 या नंबरवर संपर्क साधा.

शेवटचा सल्ला

कोणत्याही परिस्थितीत घाबरून जाऊ नका. सायबर क्राइम संबंधित मार्गदर्शनासाठी सायबर सेल किंवा एक्सपर्ट्सचा सल्ला घ्या.